قرارداد EPC چیست؟ و چرا یک مزیت است؟

چگونگی قرارداد با پیمانکار تأثیر مستقیم بر روند اجرای پروژه دارد. اگر بتوانیم با پیمانکار بی‌واسطه ارتباط داشته باشیم، قطعاً توانسته‌ایم سرعت اجرای پروژه‌های عمرانی را ارتقا بخشیده، بر دقت انجام کارها بیافزاییم و باعث کنترل بهتر و کیفیت بالاتر ساخت‌وسازها شویم. قرارداد EPC روش نوین کار با پیمانکاران در سطح فعالیت‌های عمرانی است. روشی که به تأثیر مستقیم و بی‌واسطه با دست باز پیمانکار در روند اجرایی پروژه می‌انجامد.
این نوع قرارداد از سری روش‌های پیمانکاری در اجرای فعالیت‌های ساختمان‌سازی است. روشی که حالا در دنیای مدرن کاملاً مورد توجه سرمایه‌گذارها قرار گرفته است. در این روش با جریان برد برد مواجه هستیم. یعنی هم پیمانکار و هم سرمایه‌گذار به اهداف مورد نظر خود دست پیدا می‌کنند.

در این مقاله همراه نگاه کارشناسی گروه نیکان هستید تا با هم به جزئیات کامل قرارداد EPC بپردازیم و از مزیت‌ها و محدودیت‌های آن به‌ طور کامل صحبت کنیم.

قراردادهای کلاسیک

در روش‌های کلاسیک از عنصر واسطه به نام مشاور برای ارتباط میان کارفرما و پیمانکار استفاده می‌شد. مشاور به نوعی طراح پروژه‌های عمرانی بود که روند اجرایی کار را بر عهده پیمانکار قرار می‌داد. در این ‌میان پیمانکار که مجری فعالیت ساختمان‌سازی است، دسترسی خاصی به کارفرما نداشت. لذا هم‌پوشانی ناقص میان فعالیت‌های طراحی تا ساخت صورت می‌گرفت. به ‌این‌ ترتیب روند اجرای کار بسیار کند می‌شد. از طرفی هزینه اجرای پروژه نیز افزایش پیدا می‌کرد. زیرا عنصر واسطه در افزایش بار مالی پروژه تأثیرگذار بود. اما حالا به این نتیجه رسیده‌اند که باید میان کارفرما تا پیمانکار ساخت هیچ واسطه‌ای وجود نداشته باشد. بهره‌مندی از توانمندی طراحی و اجرای پیمانکاران مورد توجه قرار گرفته است. این بهره‌مندی در قامت قرارداد EPC تنظیم می‌شود. لذا به این روش کار با عنوان قرارداد پیمانکاری ساختمان از مهندسی تا اجرا گفته می‌شود.

خدمات قراردادهای EPC

اگر به ‌دنبال اجرای قرارداد پیمانکاری هستید، می‌توانید از کارشناسان حقوقی سایت نیکان برای کسب مشاوره‌های لازم استفاده کنید. کارشناسان نیکان آماده هستند تا به شما در مسیر اجرای قرارداد EPC در هر سطح از فعالیت‌های عمرانی خدمات تخصصی لازم را ارائه نمایند.

چرا به قرارداد EPC نیاز داریم؟

قرارداد EPC نوعی روش کار با اختیار تام است. در این روش کار، قرار است تمامی مسئولیت‌ها از طراحی، تأمین تجهیزات و اجرا بر عهده پیمانکار باشد. در واقع شرکت پیمانکار از صفر تا صد در اجرای پروژه اختیار تام دارد و فقط گزارش کارهای خود را در اختیار کارفرما قرار می‌دهد.
اگر چه قرارداد EPC باعث محدودیت‌هایی برای کارفرما می‌شود و به نوعی دست سرمایه‌گذار را در مدیریت کامل پروژه می‌بندد؛ اما در مقابل باعث می‌شود تا کارفرما هیچ مسئولیتی در قبال مسیر اجرای پروژه نداشته باشد. با عقد قرارداد EPC کارفرما از قید بار مسئولیت روند اجرای پروژه رها می‌شود. زیرا تمامی کارها از طراحی تا تأمین تجهیزات، خرید مصالح و تأمین نیروی کار و اجرای پروژه بر عهده پیمانکار است. گاهاً سرمایه‌گذارها به این فراغ خاطر نیاز دارند تا بتوانند در چندین پروژه به شکل هم‌زمان سرمایه‌گذاری کنند. در این ‌صورت فارغ از چندوچون اجرای پروژه‌ها تنها به مدیریت سرمایه‌گذاری خود ادامه می‌دهند.

مزیت مهم قرارداد EPC

قرارداد EPC باعث افزایش سرعت اجرای پروژه‌ها نیز می‌شود. کندی کار در روند اجرای پروژه‌های عمرانی از چالش‌های جدی سرمایه‌گذارها است. هر سرمایه‌گذاری فارغ از روند اجرای پروژه به بازگشت سریع سرمایه می‌اندیشد. اما در روش‌های قدیمی و نحوه قرارداد بستن در کنار شرکت‌های مشاور با روند کندی از کار مواجه می‌شوند. به ‌این ‌ترتیب پروژه متحمل بار مالی سنگینی خواهد شد. اما در روش قرارداد EPC همه ‌چیز بر عهده پیمانکار است. بنابراین پیمانکار می‌تواند میان مراحل طراحی تا اجرای پروژه مدیریت کرده و حتی فاز اجرایی را قبل ‌از تمام شدن فاز طراحی آغاز کند. سرمایه‌گذارها به این سبک قرارداد نیاز دارند. زیرا باعث می‌شود تا زودتر به نتیجه سرمایه‌گذاری خود دست پیدا کرده و فارغ از بار مسئولیت پروژه‌ها به سرمایه‌گذاری‌های جدید بیاندیشند.

آیا قرارداد EPC باعث توسعه کارفرما می‌شود؟

برخی کارفرماها از عقد قرارداد EPC واهمه دارند. آنها از سپردن تمام کارها بر عهده پیمانکار بیمناک هستند. زیرا قرار است تقریباً از تمام مباحث مدیریتی در روند اجرای پروژه‌ها کنار گذاشته بشوند. قرارداد EPC مخفف عبارت Engineering Procurement Construction است. این عبارت بدان معنی است که قرار است تمامی کارها از طراحی، تأمین تجهیزات و روند اجرای پروژه را پیمانکار انجام دهد. طبیعتاً وظایف کنترل و حتی مدیریت پروژه نیز بر عهده پیمانکار است. سرمایه‌گذارها با این بخش از نحوه قرارداد EPC ارتباط برقرار نمی‌کنند. زیرا دست آنها را در مباحث مدیریتی محدود خواهد کرد. اما آیا وظیفه و یا بهتر بگوییم اهداف سرمایه‌گذارها، مدیریت بر پروژه‌ها است؟ و یا قرار است که به توسعه سرمایه‌گذاری خود بیاندیشند؟
قاعدتاً محور فعالیت‌های سرمایه‌گذارها اجرای پروژه‌های عمرانی نیست. اما مدیریت پروژه‌های عمرانی، آنها را ناخواسته درگیر این پروسه می‌کند.
در روش‌های مدرن مدیریت پروژه به ‌دنبال جایگاه‌سازی اصولی هستیم. به ‌این ‌ترتیب که هر نهاد به سمت فعالیت‌های تخصصی خود و یا اهداف تعیین‌ شده خود هدایت شود. قاعدتاً اهداف شرکت سرمایه‌گذار، فتح بازارهای جهانی و حضور قدرتمند در بازارهای کنونی است. اما سرمایه‌گذاری که درگیر پروژه‌های اجرایی آن‌هم در سطح فعالیت‌های خرد شده‌ است، نمی‌تواند اهداف بلند سرمایه‌گذاری خود را دنبال کند.
سرمایه‌گذار دنیای مدرن باید خود را از قید اجرای مسئولیت‌های خرد برهاند و به مباحث بزرگ از سطح کلان سرمایه‌گذاری بیاندیشد. قرارداد پیمانکاری روش مدیریت نوینی است که جایگاه سرمایه‌گذار و پیمانکار را تعیین کرده تا هر کدام مسیر تخصصی خود را طی نمایند. سرمایه‌گذار حرفه‌ای می‌داند که قرارداد EPC باعث محدودیت او نخواهد شد. بلکه برعکس؛ باعث آزادی او در دنیای سرمایه‌گذاری شده ‌است تا فارغ از دغدغه‌های خرد مانند اجرای پروژه‌های عمرانی به ایده‌های نوین سرمایه‌گذاری بیاندیشد.

آیا قرارداد EPC در قوانین ایران پیش‌ بینی ‌شده است؟

قانونی بودن قرارداد EPC یکی از دغدغه‌های کارفرمایان است. آنها با روش نوینی از چگونگی کار با پیمانکاران مواجه هستند. اما آیا برای چگونگی اجرای این روش نوین ساز و کار قانونی پیش‌ بینی ‌شده است؟
بهتر است بدانید که خود دولت از اصلی‌ترین مجریان قرارداد EPC است. در حال حاضر بخش بزرگی از قراردادهای صنایع بزرگ مانند صنایع فولاد، پتروشیمی، نفتی و حتی برق و مخابرات تحت شرایط EPC انجام می‌شود. دولت در تمامی برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه کشور به روش کار با عقد قرارداد EPC تأکید کرده ‌است. تا جاییکه در قانون چهارم برنامه توسعه صراحتاً به نحوه کار تحت شرایط EPC اشاره می‌کند.
در این قانون دولت موظف است تا حداقل 40 درصد از قراردادهای پیمانکاری خود را تحت شرایط EPC اجرایی کند. این قانون با هدف افزایش کارآمدی و اثربخشی طرح‌های دولتی تدوین شده ‌است. به نوعی دولت متوجه شده ‌است که گیر کارهایش در واسطه‌گری می‌باشد. حالا تصمیم دارد تا با اتکا به روش‌های EPC از قید واسطه‌گری رها شده و روند اجرای پروژه‌های خود را سریع‌تر کند.
قانون اجرای قرارداد EPC از سال 1390 به ‌طور کامل تدوین شده ‌است و هم‌اکنون در سطح کشور توسط خود دولت تمام ‌و کمال اجرا می‌شود. دولت برای تمامی شرایط کار تحت قرارداد EPC پیش ‌بینی‌های لازم را انجام داده است تا خیال هر دو طرف قرارداد اعم از سرمایه‌گذار و پیمانکار را آسوده سازد.

پیش‌نیازهای قرارداد EPC چیست؟

قرارداد EPC نوعی روش کار دست باز میان پیمانکار و کارفرما است. روشی که برای هر دو طرف قرارداد سودمند است. اما به صرف علاقه انجام چنین روشی نمی‌توانید قرارداد EPC را تدوین نمایید. زیرا مسیر اجرای این قرارداد مستلزم تأمین پیش نیازهایی است که به قرار زیر هستند.

• پیمانکار باید توانایی تعریف دقیق و کامل پروژه را داشته باشد. قاعدتاً با یک پیمانکار کم‌توان نمی‌توانید قرداد EPC را اجرایی کنید. عموم پیمانکاران در روش‌های اجرایی توانمند هستند. اما مهارت طراحی از مقدمات کار در قرارداد EPC می‌باشد. لذا لازم است تا با پیمانکار با توانایی اجرای تمامی مراحل پروژه کار کنید.
• پیمانکار باید مهارت مدیریت پروژه را داشته باشد. صرفاً با توانایی طراحی و یا اجرایی، پروژه‌های عمرانی ساخته نمی‌شوند. مدیریت اصل کلیدی است. بدون مدیریت یکپارچه هر پروژه‌ای محکوم به شکست است. پیمانکار قرارداد EPC باید مهارت کافی برای مدیریت چنین پروژه‌هایی را داشته باشد.
• از آنجا که شرکت‌های واسطه مشاور در روش کار EPC حضور ندارند، در نتیجه ارتباط مستقیم و بی‌واسطه میان سرمایه‌گذار و پیمانکار برقرار است. لذا مسیر ارائه پیشنهادات و حتی اصلاح و تغییرات برنامه در روند اجرای پروژه ساده‌تر است. البته کارفرما مدیر اجرایی پروژه نیست و نظرات او فقط در حد پیشنهاد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• تأمین اعتبار مورد نیاز پروژه از سوی سرمایه‌گذار انجام پذیرد. وقتی دست بازی برای پیمانکار فراهم کرده‌اید، باید از قبل برای انجام کارهای او نیز اعتبار لازم را تأمین کرده باشید. بدون سرمایه کافی نمی‌توانید قرارداد EPC را به ‌درستی اجرا کنید.
• پیمانکار باید از ویژگی‌های عمومی و تخصصی برخوردار باشد. یعنی هم توانایی کار اجرایی داشته باشد و هم بتواند در سطح مشاور فعالیت کند.
• لازم است تا تمامی مشخصه‌ها و الزامات فنی و قانونی در ابتدای کار انجام پذیرد. در همان ابتدای کار باید تمامی مراحل انجام پروژه پیش‌ بینی ‌شده و مقدار اعتبار لازم برای اجرای عملیات‌ها استخراج شود. تنها در صورت تثبیت قانونی تمام مسئولیت‌ها می‌توانیم قرارداد EPC را اجرایی کنیم.

ملاحظات در تنظیم قرارداد EPC چگونه است؟

قرارداد EPC به یکی از روش‌های نوین مدیریت پروژه در سطح کشور تبدیل شده‌ است. حالا بسیاری از شرکت‌های دولتی و خصوصی به روش کار تحت قرارداد EPC می‌اندیشند. اما در قدم نخست لازم است تا از ملاحظات فنی و اجرایی در روش تنظیم این نوع قرارداد اطلاع داشته باشید.

نگاهی به مهم ترین نکات قراردادهای EPC

• قاعدتاً سرعت اجرای کار در روش قرارداد پیمانکاری به نسبت روش‌های سنتی بیشتر است. بنابراین تزریق سرمایه باید روند سریع‌تری داشته باشد. سرعت، مزیت کلیدی قرارداد EPC است که باید با تزریق به ‌موقع سرمایه به مشکل نخورد. قاعدتاً پیمانکار انتظار دارد تا تأمین سرمایه اجرای کار به‌ موقع صورت پذیرد.
• اعتماد بخشی از روند کار است. قراردادهای حقوقی به‌ جای خود از اهمیت بالایی برخوردار هستند. اما گاهاً برای اجرای قرارداد EPC به اعتماد طرفین نیاز داریم. وقتی کارفرما نسبت ‌به توانایی‌های پیمانکار خود مشکوک باشد، قاعدتاً در مسیر اجرای کار او نیز دخالت کرده و گاهاً باعث مشکلات متعددی می‌شود.
• مسئولیت هر نوع عیب و نقص و حتی هر نوع حادثه بر عهده پیمانکار است. سرمایه‌گذار هیچ مسئولیتی در قبال حوادث حین کار ندارد. از طرفی فقط موظف است که بودجه پیش ‌بینی ‌شده را تأمین نماید. لذا این پیمانکار است که مسئول سرمایه‌های هدر رفته در طول اجرای پروژه می‌باشد.
• در روش قرارداد EPC تمامی مسئولیت‌های اجرایی بر عهده پیمانکار است. بنابراین تمام وظایف مدیریتی نیز بر عهده‌ی وی قرار دارد. پیمانکار می‌تواند با هر روش مدیریتی مورد نظر خود روند اجرای پروژه را به پیش براند. اما قبل ‌از عقد قرارداد باید توانایی مدیریتی خود را برای کارفرما به اثبات رسانده باشد. از طرفی لازم است تا گزارش روند کار را برای کارفرما تشریح کند.
• خرید تجهیزات، مصالح و حتی استخدام نیروی کار بر عهده پیمانکار است. بنابراین شرایطی یکپارچه در تأمین تجهیزات و تهیه ملزومات حین کار وجود دارد که باعث سرعت اجرای پروژه خواهد شد. همچنین باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود. زیرا پیمانکار می‌تواند به صلاح‌دید خود نوع تأمین قطعات و مصالح را مدیریت کند.
• پیمانکار قرارداد EPC باید از توان مالی مناسب برخوردار باشد تا در صورت تداخل در تأمین مالی سرمایه‌گذار بتواند تداوم کار پروژه را هندل نماید. از طرف این شرکت باید در زمینه‌های متفاوت مهندسی، تدارکات و اجرایی توانمندی کافی داشته باشد. معمولاً در حین عقد قرارداد EPC لازم است تا شرکت پیمانکار توانایی خود در تأمین مالی و مهارت‌های مهندسی و اجرایی را به اثبات رساند.

مزایای قرارداد EPC چیست؟

• سریعترین روش اجرای پروژه‌های عمرانی و خدماتی می‌باشد. تمام مراحل طراحی تا اجرا توسط یک شرکت انجام می‌شود. بنابراین زنجیره‌ی کارها با سرعت بیشتری به نسبت دیگر روش‌های کار انجام می‌پذیرد.
• قیمت قطعی اجرای پروژه در همان ابتدا معین شده ‌است. حتی پیمانکار جدول زمان‌بندی اجرای پروژه را تعیین می‌کند.
• روش کار با قرارداد EPC باعث صرفه‌جویی در هزینه و زمان خواهد شد.
• کارفرما از همان ابتدای آغاز پروژه نسبت‌ به مبلغ نهایی و زمان قطعی پایان کار اطلاع دارد.
• کارفرما تنها با یک شرکت طرف قرارداد است. بنابراین تمام جریان پرداختی و مباحث حقوقی خود را با یک شرکت انجام می‌دهد. این روش کار ساده است و مدیریت آن نیز بهینه‌تر از کار با چند شرکت مشاور می‌باشد.
• کارفرما مسئولیتی در قبال حوادث و یا خسارات حین کار ندارد. در نتیجه مدیریت ریسک برای کارفرما ساده‌تر است.
• می‌توان جریان مالی پروژه‌ها را به شکل فاینانس انجام داد.
• پیمانکار از آزادی عمل بسیار بالایی برخوردار است. شرکت پیمانکار در انتخاب تجهیزات، جذب نیروی کار و حتی روش اجرای پروژه دست بازی دارد. این قدرت مانور عالی شرایط کار پیمانکاران را ساده‌تر کرده ‌است.
• پیمانکار در امر طراحی درگیر است. اصولاً فاز طراحی توسط شخص پیمانکار انجام می‌شود. بنابراین در فاز اجرایی روند کار ساده‌تر و بهینه‌تر است. از طرفی اصلاحات طراحی با مدیریت بهتری انجام می‌شود.

محدودیت‌های قرارداد EPC چیست؟

لازم است تا در کنار مزایای قرارداد EPC به محدودیت‌ها و حتی معایب این روش کار نیز اشاره کنیم. البته اگر نگاه سرمایه‌گذار و حتی پیمانکار از ایده‌های سنتی به روش‌های مدرن مدیریتی تغییر کند، بسیاری از این موارد دیگر در لیست معایب قرارداد EPC قرار نمی‌گیرند. این موارد به قرار زیر هستند.

• کارفرما اختیارات محدودی دارد.
• ریسک کار برای پیمانکار زیاد است.
• سرعت اجرای پروژه زیاد است که گاهاً از سرعت تأمین مالی پروژه جلو می‌زند.
• ممکن است پیمانکاران برای کاهش هزینه‌ها به سمت استفاده از روش‌ها و تجهیزات و نیروی کار ارزان‌تر تمایل پیدا کنند. در این ‌صورت احتمال افت کیفیت وجود دارد.
• مجری پروژه مسئول تهیه نقشه‌های طراحی پروژه است. در این ‌صورت ممکن است پیمانکار با اطلاع از محدودیت‌های خود برخی ملاحظات طراحی را در نظر نگیرد.

در قانون برای تمامی این مشکلات راه‌حل‌هایی پیش ‌بینی ‌شده است. حتی کارفرما می‌تواند در صورت قصور پیمانکار از او شکایت کند. از طرفی پیمانکار نیز می‌تواند دعوی حقوقی خود در چگونگی تأمین مالی پروژه را مطرح نماید. در هر صورت این ماجرا بدترین شرایط محتمل در اجرای قرارداد EPC است. اما به هر صورت سازوکار قانونی لازم برای چنین مشکلاتی و عبور مناسب از آنها پیش‌ بینی ‌شده است.

روش‌های سرمایه‌گذاری در قرارداد EPC

سرمایه‌گذاری در قرارداد EPC به سه روش انجام می‌شود.

1. کارفرما و یا نهاد دولتی و خصوصی سرمایه اجرایی پروژه را تأمین می‌نماید. این روش تأمین سرمایه متداول‌ترین روش قرارداد EPC است. در این روش کارفرما تمام‌ و کمال در جایگاه سرمایه‌گذار قرار دارد.
2. پیمانکار سرمایه کافی برای اجرای پروژه را تأمین می‌نماید. این روش زمانی انجام می‌شود که کارفرما در لحظه‌ی آغاز پروژه بودجه کافی اجرای پروژه را نداشته باشد. در این ‌صورت پیمانکار سرمایه انجام پروژه را تأمین می‌نماید. اما پس‌ از پایان پروژه و حتی ممکن است بنا به نوع قرارداد در طول اجرای پروژه هزینه‌های خود را به‌ همراه نرخ سود ناشی از سرمایه‌گذاری و همچنین دستمزد اجرای کار دریافت نماید. این نوع قرارداد را اصطلاحاً قرارداد EPC می‌نامند.
3. پیمانکار وظیفه دارد تا سرمایه‌گذار پروژه را پیدا کند. این روش زمانی انجام می‌شود که در لحظه‌ی آغاز پروژه هم کارفرما و هم پیمانکار توان مالی کافی را ندارند. در این ‌صورت باید به ‌دنبال سرمایه‌گذار باشند. وظیفه پیدا کردن سرمایه‌گذار بر عهده پیمانکار است. به این روش اصطلاحاً قرارداد EPCTF می‌گویند.

توصیه‌هایی برای قرارداد EPC

قرارداد EPC یک تفاهم‌نامه کاری میان کارفرما و پیمانکار است که به مانند هر قرارداد کاری دیگری دارای معایب و مزایایی است. اگر چه قرارداد EPC روش نوین مدیریت سرمایه‌گذاری است؛ اما در کل مناسب اجرای هر نوع پروژه نمی‌باشد. معمولاً از این نوع قرارداد در سطح کلان و برای اجرای پروژه‌های بزرگ مانند طراحی پالایشگاه‌ها، کارخانه‌ها، سدها و… استفاده می‌شود. اما می‌توان از روش قرارداد EPC در سطح فعالیت‌های عمرانی مانند طراحی و ساخت ساختمان‌های شهری نیز استفاده نمود. در صورت تنظیم درست قرارداد و رعایت تمام جوانب حقوقی حتی شرایط اجرا شدن در سطح پروژه‌های کوچک عمرانی را نیز دارد.
در هنگام عقد قرارداد EPC باید هوشمندانه رفتار کنید. هر دو طرف قرارداد باید پیش‌ بینی‌های لازم را انجام دهند. بررسی کامل پروژه و حتی انجام مطالعات قبل ‌از آغاز مذاکرات قرارداد الزامی است.
از طرفی باید درهنگام نگارش متن قرارداد EPC تمامی نکات حقوقی را مد نظر داشته باشید. قاعدتاً هر دو سمت ماجرا چه سرمایه‌گذار و چه پیمانکار به ‌دنبال کسب منفعت هستند. هر قرارداد EPC می‌تواند ماجرایی برد برد باشد. اگر به ‌درستی بررسی کنید و با رعایت کامل مباحث حقوقی نگارش شود. برای خدمات مشاوره تخصصی در عقد قراردادهای EPC می‌توانید از خدمات تخصصی سایت نیکان استفاده کنید. شرکت نیکان مجری تخصصی پروژه‌های عمرانی با روش قرارداد EPC است که از توانمندی کامل برای هر فاز این روش کار برخوردار است.